Қазақстан – демографиялық парадокс: бізде Орталық Азиядағы ең «қарт» халық, бірақ соған қарамастан үкімет жасара түсуде. Қарттар күніне орай Ulysmedia.kz биліктің қай тармағында зейнеткерлердің көбірек екенін саралап көрді.
Қарттар күні қарсаңында қазақстандық зейнеткерлерге әкімдіктер әдетте қандай да бір мерекелік үстемеақы қосады. Астанада 2025 жылы бұл төлем шамамен 10 мың теңге болды. Әрине, ресми түрде зейнет жасына шыққан саясаткерлер бұл мемлекеттік жәрдемақыны байқамаған да болар, бірақ мереке күні оларға да қатысты. Сол себепті жастарына қарамай «қызметте жүрген» тұлғаларды еске алуды жөн көрдік.
ҮКІМЕТ
2024 жылы премьер-министр ауысқаннан кейін министрлер кабинеті айтарлықтай жасарды. Оның 10 мүшесі ғана өткен ғасырдың 60-жылдары туған, қалғандары жас. Министрлердің орташа жасы – 52-ден төмен. Ресми түрде зейнет жасынан асқан министр тек экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев қана. Бірақ Қазақстанда орман шаруашылығы – жас мамандардың аз келетін ең проблемалы салалардың бірі: мұндағы жалақы елдегі ең төмендердің қатарында, ал министрлердің көп болуы қажет емес. Сондықтан киіктер мен қоқыс мәселесіне жауапты басты тұлғаны ауыстыруға адам табыла қоймауы әбден мүмкін.
ӘКІМДІКТЕР
Соңғы бес жылда әкімдер корпусы да жасарды. Даниал Ахметов пен Қырымбек Көшербаев сынды «ауыр салмақтылар» зейнетке кетті. Қазір ең жасы үлкен әкім – Жетісу облысының басшысы Бейбіт Исабаев. Желтоқсанда ол 63 жасқа толады, яғни ресми түрде зейнет жасы келеді. Бірақ зейнет жасы әрқашан отставканың себебі бола бермейді. Ал өңірдегі мәселелер кадрлық шешімдерге негіз бола алады. Дегенмен Жетісу облысы республикалық деңгейдегі дауларда сирек аталады, сондықтан Исабаев зейнет жасынан асқан соң да аймақты басқара беруі мүмкін.
СОТ ЖҮЙЕСІ
Қазақстанның сот билігі де салыстырмалы түрде жас көрінеді. Жоғарғы сотты 53 жастағы Асламбек Мерғалиев басқарады. Дегенмен жоғарғы сот судьяларының көбі одан үлкен, бірақ олардың арасында ресми зейнеткерлер жоқ.
МӘЖІЛІС
Зейнеткерлері ең көп тармақ – заң шығару билігі. Жуырда Мәжіліс спикері Ерлан Қошанов 63 жасқа толды. Дегенмен төменгі палата басшысы зейнетке асығар емес. Мәжілістің вице-спикерлері Дания Еспаева мен Альберт Рау да зейнеткерлер. Оларға қосылып тағы 15 депутаттың зейнеткер куәлігі бар. Тағы шамамен 10-ы жақында «құрметті» жасқа жетпек. Осылайша, Мәжіліс депутаттарының шамамен 20 пайызы қарттар күнін ресми түрде атап өте алады. Олардың қатарында Сергей Пономарев, Жигули Дайрабаев және басқалары бар. Ең жасы үлкен мәжілісмен – Бақытқожа Ізмұхамбетов. Биыл ол 77 жасқа толды. Құрметті депутаттың еңбек жолында Мәжілісті, министрлікті және бірнеше облысты басқару бар. Соңғы шақырылымда да ол, жасына қарамастан, 16 депутаттық сауал жолдаған. Яғни ол әлі де белсенді жұмыс істеп жүр.
СЕНАТ
Жоғарғы палата әрдайым зейнеткерлердің «тыныш айлағы» саналып келген. Қазір де солай: 47 сенатордың 12-сі – зейнеткер. Яғни, төрттен бірі. Ал Сенат спикері Мәулен Әшімбаевтың зейнетке шығуына әлі көп болса, оның орынбасары Жақып Асанов 62 жаста. Демек ол және өзге де бірнеше сенатор Сенат таратылған күннің өзінде жұмыссыз қалмайды – бәрінің қолында зейнеткер куәлігі және Қарттар күніне 10 мың теңге бар. Зейнеткер сенаторлардың ішінде Сенаттың тұрақты комитеттерінің тең жартысын басқаратындар бар. Соның ішінде әлеуметтік-мәдени даму комитетінің төрағасы Нұртөре Жүсіп, халықаралық қатынастар комитетінің төрағасы Андрей Лукин және қаржы және бюджет комитетінің төрағасы Сұлтанбек Мәкежанов бар.
Әлеуметтанушылардың айтуынша, билікте отырғандардың жасы үлкені де, жасы кішісі де қарттық жайлы ойлануы керек. Бірақ жеке емес, ұлттық деңгейде. Қазақстан халқы – Орталық Азиядағы ең «қартаң» халық. Салыстырмалы түрде: Тәжікстанда қарттардың үлесі 3,7 пайыз болса, Қазақстанда – 9,2 пайыз. Әсіресе, елдің солтүстігінде халық айтарлықтай қартая түскен: Солтүстік Қазақстан облысында зейнеткерлердің үлесі 16%-ға жуық, Қостанай облысында – 14%-дан асады. Бұл еңбекке қабілетті жастарға салмақ салып қана қоймай, басқа сұрақты да тудырады: қарттық Қазақстанда кедейлік пен ауруға ұласуы мүмкін бе?
Әлеуметтанушылар мен демографтардың пікірінше, қазірден бастап геронтологтар мен әлеуметтік қызметкерлерді көбірек дайындау қажет. Сондай-ақ бюджетте өсіп келе жатқан зейнетақы шығындарын және қарт туыстарына күтім жасайтындарға жәрдемақы енгізуді қарастырған жөн.